نظام آموزش عالی در آلمان
در آلمان انواع مختلفی از مراکز آموزش عالی وجود دارد. از جمله دانشگاه (Universität)، دانشگاه های علمی کاربردی (Fachhochschule) و مراکز آموزش عالی رشته های هنر که همگی در سیستم آموزشی آلمان معتبر و شناخته شده هستند. در حال حاضر حدود ۳۸۰ مرکز آموزش عالی با ۲ میلیون دانشجو در حال فعالیت علمی می‌باشند. حدود ۱۲ درصد کل دانشجویان آلمان را دانشجویان خارجی تشکیل می‌دهند.
در مراکز تحت عنوان Universität، تاکید بیشتر بر تحقیق و پژوهش است، هر چند مراکز دانشگاهی وجود دارند که رشته های مهندسی را تدریس می‌کنند (Technische Universität) و به طبع ارتباط نزدیکی با دنیای کار و صنعت دارند.
مراکز آموزش عالی آلمان تحت عنوان Fachhochschule در واقع دانشگاه‌هایی هستند که تاکید بیشتری بر روی جنبه کاربردی و عملی رشته های تحصیلی دارند و بیشتر رشته های مهندسی، اقتصادی و مالی را ارائه می‌کنند. بدیهی است فارغ‌التحصیلان این نوع از دانشگاهها، آینده شغلی بسیار خوبی دارند و در حال حاضر بسیاری از کارفرماها، فارغ‌التحصیلان Fachhochschule ها را به فارغ‌التحصیلان دانشگاهها ترجیح می‌دهند.
نوع دیگری از مراکز آموزش عالی در آلمان، Kunst und Musik und Film Hochschule ها هستند که در واقع همان دانشگاه های هنر و موسیقی هستند. تعداد این دانشگاهها حدودا ۵۰ است می‌باشد.
مقاطع تحصیلی دانشگاهی آلمان هم شامل لیسانس Bachelor، فوق لیسانس Master و دکتری و فوق دکتری است. دوره‌ی دوره کارشناسی معمولا ۶ تا ۸ ترم طول می‌کشد. دوره کارشناسی ارشد هم بین ۲ الی ۴ ترم زمان می‌برد.
زبان تحصیل در دانشگاه های آلمان
در مقطع لیسانس، رشته‌ها فقط به زبان آلمانی ارائه می‌شوند، اما در مقطع فوق لیسانس و دکتری امکان تحصیل به هر دو زبان آلمانی و انگلیسی وجود دارد. از طرفی اعتبار و امکانات بالای دانشگاه های آلمان و از طرف دیگر مخارج بسیار اندک تحصیل در آلمان، باعث شده به خصوص در سالهای اخیر از کشورهای مختلف برای ادامه تحصیل متقاضیان جذب این کشور شوند.
دوره های تحصیلی در آلمان
در سالهای اخیر سیستم آموزش عالی در آلمان تحت برنامه بولونیا (Bologna) تغییرات زیادی کرده است. قبل از اینکه این برنامه یکپارچه در آلمان در دستور کار قرار گیرد، مقاطع تحصیلی در آلمان شامل Diplom و Magister می‌شد. اما با اجرایی شدن برنامه بولونیا در آلمان، Bachelor جایگزین Diplom و Master جایگزین Magister شد.
اولین مدرک تحصیلی آلمان که در سراسر این کشور و همچنین همه دنیا مورد اعتبار است، Bachelor است. Bachelor در آلمان بین ۶ الی ۸ ترم طول می‌کشد و هدف آن ارائه و تدریس اطلاعات و مفاد درسی اساسی در رشته مربوطه به دانشجو است. با پایان یافتن Bachelor دانشجو می‌تواند به دنبال شغلی برای خود باشد و یا برای ادامه تحصیل وارد مقاطع بعدی شود. دوره بعدی Master است که در آلمان بسته به رشته، بین ۲ الی ۴ ترم به طول خواهد انجامید. بعد از Master هم دوره دکتری و یا همان Promotion قرار دارد این دوره هم با توجه به رشته تحصیلی ۲ الی ۵ سال طول می‌کشد.
مدارک تحصیلی آلمان در لیسانس به ۲ دسته B.Sc مخصوص رشته های علوم پایه و مهندسی و B.A مخصوص علوم انسانی و در در مقطع فوق لیسانس هم به M.Sc مخصوص رشته های علوم پایه و مهندسی و مخصوص علوم انسانی M.A تقسیم می‌شود. مقطع دکتری در آلمان هم بین ۳ الی ۵ سال می‌تواند به طول بینجامد. معمولا دانشجویان دکتری حقوق ماهیانه دریافت می‌کنند. البته اخذ پذیرش در مقطع دکتری در آلمان کار ساده ای نیست، زیرا باید در ابتدا یک استاد راهنما پیدا کرد که در حوزه تحقیقاتی شما دارای پروژه باشد و شما وی را مجاب کنید که می‌توانید او را در پیشبرد پروژه‌هایش کمک کنید. این پروسه معمولا کمی طول می‌کشد، بخصوص اگر شما از خارج از آلمان به دنبال موقعیت دکتری در آلمان باشید.
تحصیل در آلمان همواره یکی از موضوعات مورد توجه دانشجویان ایرانی بوده است. در این قسمت مروری بر دوره‌ها و مقاطع تحصیلی در کشور آلمان خواهیم داشت:
دوره کالج در آلمان | Studienkolleg
کالج در آلمان به منزله پلی بین تحصیلات متوسطه در کشورهای خارجی و تحصیلات عالی در دانشگاه های آلمان است. پس از عبور از پل ساخته شده توسط کالج یک دنیای جدید هیجان انگیز در انتظار شما است. به منظور مطابقت تحصیلی کشورهای مختلف با سیستم تحصیلی در کشور آلمان و آماده کردن داوطلبان خارجی برای تحصیل در دانشگاه‌های آلمان، کالج‌ها در آلمان دورهٔ یک سالهای را ارائه می‌دهند که در طی آن دانشجو با مفاد درسی مورد نیاز برای تحصیل در رشتهٔ مورد نظر خود در دانشگاه و همین طور با زبان آلمانی تخصصی برای تحصیل در آن رشته آشنا می‌شود.
مهمترین معیار ورود مستقیم به دانشگاه در آلمان، تحصیلات متوسطه ۱۳ ساله است. اما در ایران دیپلم ۱۱ ساله است که با ۱ سال دورهٔ پیش‌دانشگاهی به ۱۲ سال می‌رسد .در نتیجه با پایان تحصیلات متوسطه ۱۲ ساله ایران (۱۱ سال + پیش دانشگاهی، یا ۱۲ سال نظام قدیم) متقاضی همچنان ۱ سال برای ورود به دانشگاه در آلمان کم دارد. معمول ترین روش برای اضافه کردن سال سیزدهم به تحصیلات متوسطه و همینطور یادگیری زبان آلمانی برای شروع تحصیل در آلمان، شرکت در کالج است.
تحصیل در کالج رایگان است. شرط ورود به کالج، داشتن پذیرش تحصیلی و سپس قبولی در آزمون ورودی آن (Aufnahmeprüfung) است. سوالات این آزمون گرامر زبان آلمانی در حد B1 و یا B2 و ریاضیات و شاید هم فیزیک است. کالج با آزمون خروجی تحت عنوان Feststellungsprüfung پایان می‌یابد.
دوره لیسانس در آلمان | Bachelor
در مقطع لیسانس تنوع رشته ای بسیار زیادی در دانشگاه های آلمان وجود دارد و می‌توان ادعا کرد که در همه علوم و فنون شانس تحصیل در آلمان در مقطع لیسانس در سیستم آموزشی آلمان وجود دارد. تحصیل در لیسانس برای کلیه دانشجویان (چه آلمانی و یا غیر آلمانی) رایگان است. زبان تحصیل در مقطع لیسانس به جز موارد محدودی، آلمانی است. البته دانشجویان غیر آلمانی می‌توانند قبل از ورود به دانشگاه، در کلاسهای زبان آلمانی دانشگاه شرکت کنند و پس از قبولی در آزمون DSH و یا TestDaf، وارد دانشگاه شوند. کلاس های زبان اصولا ۶ الی ۱۰ ماه طول می‌کشند و در دانشگاهها ارائه می‌شوند.
در پایان مقطع لیسانس، مدرک تحصیلی B.Sc به دانشجویان رشته های علوم مهندسی و یا علوم پایه و مدرک B.A به دانشجویان رشته های علوم سیاسی، اجتماعی و انسانی اعطا می‌شود.
در مقطع لیسانس، دانشجو این شانس را دارد که در صورت تمایل یک الی دو ترم به صورت مهمان در دانشگاه های آمریکایی و یا اروپایی تحصیل کند.
شرایط ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی آلمان
شرایط ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی برای دانشجویان ایرانی به این صورت است که متقاضیان باید دارای دیپلم و پیش دانشگاهی باشند (رشته و دانشگاه پذیرفته شده اهمیتی ندارد). همچنین متقاضی باید حداقل تا سطح B1 دارای معلومات زبان آلمانی باشد. داشتن معلومات زبان آلمانی برای تحصیل در مقطع لیسانس در آلمان یک شرط الزامی است و بدون آن درخواست پذیرش و همچنین ویزای تحصیلی آلمان با موافقت رو به رو نخواهد شد.
کالج دوره ای یکساله است که معمولا از ۲ ترم تحصیلی تشکیل شده است. همانطور که قبلا ذکر شد، ممکن است در برخی از رشته‌ها و دانشگاهها گذراندن دوره یکساله کالج نیاز باشد. در آلمان بیش از ۳۷ کالج به بیش از ۳۰۰۰ دانشجوی خارجی خدمات تحصیلی ارائه می‌دهد. شرکت در کالج رایگان است و همچنین برخی هزینه‌ها از جمله هزینه های حمل و نقل در محدوده کالج را پوشش می دهد. دانشجویان در مدت تحصیل در کالج اجازه کار ندارند و تنها در تعطیلی ما بین دو ترم می‌توانند کار کنند. بنابراین هزینه زندگی در این مدت بر عهده دانشجو است.
متقاضیان ایرانی که مایل هستند در دانشگاه‌های آلمان مشغول به تحصیل شوند، در صورتی که در ایران دانشجو نبوده باشند و یا کمتر از دو سال در ایران تحصیل کرده باشند، معمولا باید دوره کالج را بگذرانند.
ارسال مدارک به این کالج‌ها معمولا بصورت مستقیم نمی‌باشد. بدین معنی که دانشجو باید اصل و ترجمه مدارک خود را برای دانشگاهی که کالج تحت پوشش آن است و یا ارگانهای مربوط به این کار بفرستد. برای دانستن جزییات این امر باید با کالج مربوطه مکاتبه نمایید.
پس از دریافت پذیرش کالج، مرحله دریافت ویزای تحصیلی است.
پس از قبولی در امتحان کالج دانشجو می‌تواند پذیرش دانشگاه را دریافت نماید.
دوره فوق لیسانس در آلمان | Master
در مقطع فوق لیسانس گرایشهای متنوع تری نسبت به لیسانس ارائه می‌شوند. همچنین رشته‌ها به زبان انگلیسی در این مقطع ارائه می‌شوند. تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد نیز کاملا رایگان است و داشتن مدرک TOEFL و یا IELTS برای رشته های انگلیسی زبان الزامی است. برای رشته‌هایی هم که به زبان آلمانی ارائه می‌شوند، باید حداقل در ایران تا سطح B1 آلمانی پیش رفت و سپس در کلاس های زبان دانشگاه تا سطح DSH شرکت کرد تا مجوز شرکت در کلاسهای درسی دانشگاه در مقطع فوق لیسانس به متقاضی داده شود. با اتمام این مقطع مدرک M.Sc به فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی یا علوم پایه و مدرک M.A به فارغ‌التحصیلان رشته های علوم اجتماعی و انسانی داده می‌شود. بعد از اتمام فوق لیسانس در آلمان، دانشجو می‌تواند وارد بازار کار شود و یا برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری اقدام کند.
شرایط ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد آلمان
دانشجویان ایرانی علاقه مند به تحصیل در مقطع فوق لیسانس در آلمان باید از نظر دانش زبان های خارجی، یا دارای مدرک آیلتس ۶.۵ و یا معادل آن در تافل، و یا دارای مدرک زبان B1 آلمانی باشند. همچنین داشتن دیپلم، پیش دانشگاهی و همچنین مدرک لیسانس از یک دانشگاه ایرانی از شرایط الزامی اخذ پذیرش در مقطع فوق لیسانس در آلمان است. بر خلاف اتریش، متقاضیان مقطع کارشناسی ارشد آلمان، نیازی به قبولی در کنکور کارشناسی ارشد ندارند و با داشتن لیسانس از یک دانشگاه می‌توانند برای فوق لیسانس در آلمان اقدام کنند. کلیه دانشگاه های ایرانی که مورد تایید وزارت علوم و وزارت بهداشت ایران هستند، در آلمان هم معتبر شناخته می‌شوند. دانشگاه‌هایی که در آلمان شرط معدل دارند، معدلی حداقل بین ۱۴ الی ۱۵ را برای دانشجویان ایرانی تعیین می‌کنند و البته بسیاری از رشته‌ها و دانشگاهها وجود دارند که شرط معدل ندارند. البته شرط معدل محدود به یک رشته و یک دانشگاه خاصی نمی‌شود و چه بسا یک دانشگاه برای برخی رشته های خود شرط معدل بگذارد و برای برخی شرطی قرار ندهد و حتی یک ترم برای رشته ای شرط معدل داشته باشد و ترم بعدی این شرط معدل را بردارد.
سایر موارد مانند داشتن مقاله، سابقه کار، دانستن سایر زبانهای خارجی و گذراندن دوره های آموزشی مختلف در امر پذیرش می‌توانند کمک کننده باشند، اما جز شروط الزامی نیستند.
آلمان به دلیل تنوع رشته های دانشگاهی در مقطع فوق لیسانس یکی از کشورهای مورد علاقه دانشجویان خارجی است. علاوه بر این، امکان تحصیل در آلمان به صورت رایگان و همچنین ارائه بسیاری از رشته‌ها و گرایش های تحصیلی، بر محبوبیت این کشور افزوده است. دوره فوق لیسانس و یا Master در آلمان بر اساس رشته تحصیلی می‌تواند بین ۲ الی ۴ ترم باشد. پس از پایان این دوره، به فارغ‌التحصیلان رشته های مهندسی و علوم پایه مدرک M.Sc و به فارغ‌التحصیلان رشته های علوم اجتماعی، علوم انسانی و هنر مدرک M.A اعطا می‌شود. در حال حاضر بیش از ۱۳۰۰۰ رشته و گرایش تحصیلی در مقطع فوق لیسانس در دانشگاه های آلمان ارائه می‌گردد.
مدارک مورد نیاز تحصیل در مقطع فوق لیسانس
- مدرک کارشناسی
- مدرک زبان انگلیسی در صورت تحصیل در رشته انگلیسی و یا مدرک آلمانی در صورت تمایل به تحصیل به زبان آلمانی
- رزومه کاری
- سه عدد توصیه نامه
دوره دکتری در آلمان | Promotion
آخرین مقطع تحصیلی در آلمان، دکتری است. دانشجو در طول این مقطع به تحقیق و پژوهش می‌پردازد و نتایج علمی خود را در قالب رساله دکتری (Dissertation) به اساتید خود ارائه می‌دهد. اگر دانشجو به صورت موفقیت آمیز از رساله دکتری خود بتواند دفاع کند و همچنین در آزمون‌های شفاهی سربلند بیرون آید، به او مدرک دکتری اعطا خواهد شد.
در مقطع دکتری در آلمان امکان اخذ بورسیه فراهم است. یکی از موسساتی که بورسیه در مقطع دکتری ارائه می‌دهد، موسسه تبادلات آکادمیک آلمان (DAAD) است. یک نوع خاص بورسیه برای مقطع دکتری در آلمان تحت برنامه ساندویچ وجود دارد که به دانشجویان کلیه رشته های دانشگاهی به غیر از رشته های علوم پزشکی اعطا می‌گردد. مدت زمان این نوع بورسیه متغیر بین ۴ ماه الی ۴ سال است که البته یکی از شروط اعطای آن این است که دانشجو توانسته باشد موافقت یک استاد راهنمای آلمانی را به دست آورده باشد و در واقع سوابق تحصیلی و حوزه های پژوهشی دانشجو مورد رضایت و تایید یک استاد آلمانی قرار گرفته باشد و به طبع استاد راهنما نیز از دانشجو برای تحقیق و پژوهش از دانشجو دعوت کند که به آلمان برود و تحت پوشش این بورسیه قرار بگیرد.
در حال حاضر، متداولترین راه گذراندن دوره دکترا روش سنتی آن می‌باشد که البته تدریجاً روش های دیگری هم به آن اضافه می‌شود. دانشجویی که برای دوره دکترا برنامه ریزی می‌کند، باید با استادی از دانشگاه های آلمان که در رشته مورد نظر به عنوان متخصص شناخته می‌شود، ارتباط برقرار کند. البته یافتن استاد راهنما کار ساده ای نیست، چرا که اساتید اغلب از میان شمار زیاد درخواست های رسیده، ترجیحا دانشجویی را انتخاب می‌کنند که از دوره های قبل می‌شناسند. با این وجود ارسال درخواست همراه با یک طرح پایان نامه خوب، به موفقیت شما خواهد انجامید. چنانچه در این رابطه امکان ایجاد ارتباط از طرف دانشگاه محل تحصیل در ایران با آلمان وجود دارد، حتماً از این موقعیت استفاده کنید. وب سایت DAAD نیز می تواند در پیدا کردن استاد راهنمای مناسب به شما کمک کند.
دوره دکترا ۳ الی ۴ سال بوده و در مجموع بستگی به میزان فعالیت دانشجو دارد. دوره به زبان آلمانی و یا انگلیسی برگزار می‌شود. به تازگی به ویژه در رشته های علوم طبیعی و مهندسی بیشتر طرح‌ها و ارائه پایان نامه به زبان انگلیسی صورت می‌گیرد. این موضوع باید با استاد راهنما مطرح و حل شود.
تنظیم تقاضانامه برای استاد راهنما: عموماً اساتید تقاضانامه های متعددی از دانشجویان دوره دکترا جهت نظارت و راهنمائی شان برای پایان نامه دریافت می‌کنند. از این رو می بایست در تقاضانامه تنظیم شده، علت انتخاب این استاد و موضوع مورد نظر گویا و روشن باشد. دانشجویان موضوع خود را مستقلاً انتخاب کرده و پس از بررسی و گفتگو با استاد راهنما می‌توانند محتوای موضوع را تکمیل کرده یا تغییر دهند. لطفا دقت داشته باشید که برای برقراری ارتباط با یک استاد شرط لازم این است که این استاد نه تنها در رشته تحصیلی شما بلکه مخصوصا در حیطه موضوع رساله شما دارای فعالیت علمی باشد. بنابراین تنظیم اولین تقاضانامه باید به گونه ای باشد که استاد راهنما از توانمندی علمی دانشجو و هدفمندی وی در حیطه موضوع انتخابی اطمینان حاصل کرده، استنباط او بر این باشد که همکاری او با دانشجو برای خود او نیز بی بهره نیست. صرفاً این یک همکاری و استفاده دو جانبه است که احتمال توافق استاد را بالا می‌برد.
شرایط عمومی
- اتمام مقاطع M.A و یا M.Sc با نمرات بالا
- تسلط به زبان انگلیسی یا آلمانی (منوط به رشته و موضوع دکترا)
- پیشنهاد طرح پایان نامه (Proposal)
- اخذ تأییدیه از یک استاد راهنما
طرح تحقیقی برای دوره دکترا
- معرفی موضوع پژوهشی. حدوداً ۱ – ۲ صفحه.
- اهمیت موضوع پژوهشی و ارتباط آن با رشته تحصیلتان.
- شناخت و تحقیقات از موضوع.
- نگاهی اجمالی به منابع مربوطه.
- روش تحقیق و پیشرفت در موضوع.
- برنامه ریزی تحقیق تا حد امکان دقیق حتی اگر احتمال تغییر وجود داشته باشد.
سوالات متداول
هر کدام از دانشگاه های آلمان سیاست های خود را برای پذیرش دانشجو دنبال می کنند. به همین خاطر شما باید با دانشگاه مورد نظر خود در این موضوع مکاتبه کنید.
اولین کار این است که بررسی کنید آیا شرایط ورودی دانشگاه شما در آلمان شناخته شده است یا خیر. برای اطلاعات بیشتر به وب‌سایت DAAD و یا دانشگاه مورد نظر خود مراجعه کنید. مشاوران ما در ویزا موندیال نیز در این امر به شما کمک خواهند کرد.
بله. دروس و مقاطع بسیاری هستند که به زبان انگلیسی تدریس می شوند، به خصوص دروس مقطع کارشناسی ارشد. با این وجود ویزا موندیال به شما پیشنهاد می کند که زبان آلمانی را تا حدودی یاد بگیرید چون دانستن زبان آلمانی به شما حس بهتری برای زندگی در یک محیط آلمانی زبان می دهد و می توانید زودتر دوستان آلمانی پیدا کنید.
اگر بخواهید به زبان انگلیسی تحصیل کنید، دانشگاه های انگلیسی زبان معمولا نیاز به مدارک زبان انگلیسی همچون آیلتس یا تافل دارند.
تمام دانشجویان در سراسر دنیا می توانند رایگان در دانشگاه های دولتی آلمان تحصیل کنند.